طبقه بندی: فرهنگی و هنری، ادبیات/شعر، اجتماعی، تاریخ، جفرافیا، موحەممەدشه‌ریف عه‌لی ره‌مایی،
برچسب ها:هورامان-هورامان هانه‌به‌رچه‌م-کتابخانه‌هه‌ورامان؛یانه‌وکتێبووهۆ‌رامانی -هه‌ورامان -هۆرامان-اورامان-اورامانات-دزآور(زاوه ر)-لهون- نوسود-هورامان تخت- ژاورود-پاوه-نودشه(نۆتشه)- رێژاو(ریجاب)-کندوله-ته وێڵه(طویله)-بیاره-شاروو هۆرامانی- مریوان-سروآباد-کرمانشاه-کردستان-دالانی- ایلام-کامیاران-روانسر-جوانرود-چهارقلعه عبدالملکی(زاغمرز-زینوند-حسین آباد-امیرآباد هورامی های شمال ایران)عکس-شبک(شه به ک)-سنجار موصل-کاکه یی خانقین-یارسان- ساور-نودیجه-زازا-زازاکی-قلعه قروه،هۆمایون محه‌مه‌دنژاد،محه‌مه‌دشه‌ریف عه‌لی ره‌مایی،

طبقه بندی: فرهنگی و هنری، ادبیات/شعر، میرزامه‌جید سوبحانی(بچووک)، اجتماعی، تاریخ، اخبار،
برچسب ها:هورامان-هورامان هانه‌به‌رچه‌م-کتابخانه‌هه‌ورامان؛یانه‌وکتێبووهۆ‌رامانی -هه‌ورامان -هۆرامان-اورامان-اورامانات-دزآور(زاوه ر)-لهون- نوسود-هورامان تخت- ژاورود-پاوه-نودشه(نۆتشه)- رێژاو(ریجاب)-کندوله-ته وێڵه(طویله)-بیاره-شاروو هۆرامانی- مریوان-سروآباد-کرمانشاه-کردستان-دالانی ایلام-کامیاران-روانسر-جوانرود-چهارقلعه عبدالملکی(زاغمرز-زینوند-حسین آباد-امیرآباد هورامی های شمال ایران)عکس-شبک(شه به ک)-سنجار موصل-کاکه یی خانقین-یارسان- ساور-نودیجه-زازا-زازاکی-قلعه قروه(قه لا)،همایون محمدنژاد-گورانی- ماچو-امیری- پرنیان-پالنگان(پالنان)،شاعێرو هه‌ورامانی میرزا مه‌جید سۆبحانی(مامۆسابچووک)،
دنبالک ها: کتابخانه‌هورامان؛یانه‌وکتێبووهه‌ورامانی،

نسخه گربه و موش هورامی(اورامی):الماس خان کندوله‌ای

داستان گربه و موش، جدیدترین سری به دست آمده از مجموعه داستان‌های موش و گربه ایرانی است که تا امروز 15 داستان از آن‌ها به دست آمده است.

به واقع گربه و موش اثری از الماس‌خان کندوله‌ای (شاعر و سردار سپاه نادر شاه افشار)، در 213 بیت و در دو بخش سروده شده است. این منظومه به زبان هورامی است که به اعتقاد دیوید نیل مکنزی، زبان‌شناس برجسته آلمانی زبان هورامی، زبان کاملاً متفاوت و مستقل از زبان کردی و فارسی است. مقاله حاضر می‌کوشد به بررسی زندگانی سیاسی شاعر، اعتقادات و آثار وی و به ویژه داستان گربه و موش که جدیدترین اثر به دست آمده از این شاعر برجسته هورامی زبان است، بپردازد.

زندگانی سیاسی الماس‌خان

از کندوله شاعران برجسته هورامی و فارسی گوی برخاسته اند که از آن جمله الماس‌خان کندوله ای شاعر بزرگ اورامی زبان است که اهالی، اصل او را از روستای پلنگان (روستایی از شهرستان کامیاران) می‌دانند.² وی در سال 1118هـ.ق در روستای کندوله از توابع کرمانشاه چشم به جهان گشود.³ او اهل کندوله بیلوار بود و از اهالی تیره‌های محله وسط «سِمایله». الماس‌خان از شاعران برجسته عصر نادری است که با در هم آمیختن رزم و بزم آثار جاویدانی را خلق کرده است. الماس تمامی آثار خود را به صورت منظوم سروده است.

به استناد نسخه‌ای به نام «رستم و اسفندیار» که به تازگی از دانشگاه برلین به دست آوردیم، و سال 1012هـ.ق بر آن ثبت است، نام پدر وی رضا خان بوده است.⁴ طبق این نسخه پدرش هم شاعر بوده و احتمالاً قبل از الماس، پدرش شاهنامه نویسی به زبان هورامی را شروع کرده است. و به احتمال فراوان الماس‌خان راه پدر را ادامه داده است. این موضوع همچنین این نکته را در مورد زندگی الماس رد می‌کند که او، پس از خلع شدن از سپاه نادر به شعر و موسیقی روی آورده است. بلکه الماس‌خان احتمالاً قبل از ورود به سپاه نادر و حتی در زمانی که در سپاه هم حاضر بوده، شاهنامه‌نویسی می‌کرده و شعر می‌سروده است. به ویژه که خود وی با حضور در میدان جنگ با تورانیان،⁵ حس شاهنامه‌نویسی را در خود تقویت کرده و آن را در آثارش به زیبایی ترسیم کرده است.

علاوه بر این، سبکی را که الماس‌خان در نوشتن آثار خود به ویژه در جنگ نامه نادر به کار گرفته، به صورت شگفت‌انگیزی، شباهت تامی با سبک جهانگشای نادری اثر میرزا مهدی خان استرآبادی دارد، تشبیهات، استعاره و مواردی از این دست، تقریباً در هر دو اثر یکی است، به ویژه در آخرین جنگی که نادر با اشرف افغان انجام داد، هم الماس‌خان و هم میرزا مهدی خان در آثار خود به خونین شدن دشت و رود ‌هامون همچون دشت گل لاله اشاره کرده‌اند. به نظر می‌رسد که این شباهت تصادفی نبوده و الماس‌خان، با میرزا مهدی خان و سبک نویسندگی وی آشنایی داشته است. به این دلیل و آن گونه که الماس خود در داستان گربه و موش نقل می‌کند، وی در این جنگ که در جمادی الثانی 1342 هـ.ق رخ داد، حضور داشته است.

شرح حال الماس‌خان در چندین کتاب به صورت بسیار کوتاه آمده است. از آن جمله محمد علی سلطانی در آثارش با نام حدیقه السلطانی و جغرافیای تاریخی و تاریخ مفصل کرمانشاهان و صدیق بوره‌که‌ای در کتاب میژووی ویژه کوردی و مردوخ در کتاب تاریخ مشاهیر کُرد، از وی نام برده‌اند. از کودکی الماس‌خان هیچ سندی در دست نیست، اما به احتمال فراوان در حجره‌ها به طلبگی و در مکتب‌خانه‌ها به فراگیری علوم زمان پرداخته است.

باید گفت محققان و پژوهشگران، در آن چند برگی هم که در مورد زندگی و آثار  الماس‌خان نوشته‌اند، چندان پیرو خط همدیگر نبوده و مطالب ضد و نقیض زیادی نوشته‌اند. از آن جمله درباره نام الماس‌خان است. وی را با نام الماس‌خان کندوله‌ای، خان الماس، الماس‌خان کردستانی، سرهنگ الماس‌خان، میرزا الماس‌خان، الماس‌خان بن خسرو خان کلهر و ... یاد کرده‌اند. از جمله این افراد صدیق بوره‌که‌ای است که الماس‌خان کردستانی و الماس‌خان کندوله‌ای را به عنوان دو فرد جداگانه نام می‌برد. الماس‌خان کردستانی در دوره قاجاریه بوده است، اما به نظر می‌رسد غیر از خان الماس، مراد از بقیه افرادی که نام برده می‌شوند، همان الماس‌خان کندوله‌ای است.

محمد علی سلطانی در کتابش درباره الماس‌خان می‌نویسد که میرزا الماس‌خان، سرهنگ الماس‌خان یا الماس‌خان کردستانی، فرماندهی تیپ سنندج (تیپ اردلان) را در سپاه نادر شاه (1148 – 1160هـ.ق) بر عهده داشت. الماس در جنگی که در 7 ماه صفر سال 1146هـ.ق بین سپاه نادر و توپال عثمان پاشا روی داد، شرکت داشت. سپاه نادر در این نبرد شکست خورد و ظاهراً عقب نشینی بی موقع الماس‌خان یکی از دلایل این شکست بود. یا به قول سرجان ملکم این کار باعث شکست نادر شد و یا طبق اظهارات میرزا مهدی خان در کتاب جهانگشای نادری از استقرار نظم مجدد عاجز ماندند. به همین دلیل نادر او را از سپاهش خلع می‌کند؛ البته گویا خلع وی برابر با مجازات شدید و حتی اخته شدن الماس‌خان بوده است.⁶ الماس‌خان پس از بازگشت به کندوله روی به شعر و موسیقی آورد. وی در نواختن تنبور مهارت بسزایی داشت. الماس در طی سال‌های 1190 تا 1200 هـ.ق دار فانی را وداع می‌کند.⁷ این در حالی است که بوره‌که ایی سال‌های زندگانی وی را بین سال‌های 1118 تا 1198 هـ.ق می‌داند.

البته مرگ جهانگشای افشار در روحیه معاصرینش که دارای احساسات رزمی بودند، تأثیر بسزایی داشت که الماس‌خان هم ولو اینکه اشد مجازات را از وی دیده بود، شیوه فتوتی را که خاص سپاهی‌گری بود، نگذاشت بی‌نصیب بماند، چنان‌که دریای جوشان طبع غرایش سلک دُر نادرنامه (جنگ‌نامه نادر) را به ساحل وفا و ساحت شعراء هدیه نموده است که امروز شاهد بر طبع بلند و فطرت پاک و توانایی قدرت خلاقه اوست.⁸

پس از وفات الماس‌خان، او را در دامنه کوه پیرافته که کوهی است مقابل روستای کندوله که مقبره شاهزاده محمد حسین معروف به پیرافته بر روی این کوه چشم‌انداز زیبایی دارد، دفن کردند، اما امروزه محل دقیق دفنش مشخص نیست.⁹

سرانجام اینکه میرزا شفیع از یاران و شاعران هم‌عصرِ الماس‌خان پس از مرگ وی مرثیه‌ای درباره او سروده و در آن به انقطاع نسل الماس اشاره کرده است.

اعتقادات الماس‌خان

الماس‌خان پیرو مذهب شیعه اثنی عشری بوده و به خاندان پیامبر (ص) ارادت خاصی داشته است. این اعتقاد آنقدر شدید بوده که در بیان آن، شاعر اسطوره را با روایات دینی و مذهبی آمیخته است. ذکر نمونه‌هایی که در آن ارادت الماس‌خان به پیامبر (ص) و ائمه اطهار آشکار است، خالی از فایده نیست:

 همچنین الماس‌خان آن چنان که در برخی اشعارش مشاهده می‌گردد، نسبت به امور دنیوی بی‌تفاوت است و اعلام می‌دارد که این دنیای فانی ارزش آن را ندارد که به آن دل خوش نمود:

این جنبه از عقیده و نظر الماس‌خان را می‌توان در جنگ‌نامه‌اش و حتی در دیگر آثار او به وضوح مشاهده کرد، حتی در داستان گربه و موش هم، الماس این عقیده خود را آشکار می‌کند.

آثار  و تألیفات الماس‌خان

آثار و تألیفات زیادی را به الماس‌خان نسبت داده‌اند. در این میان آقای امین گُجری مصحح شیرین و فرهاد آن‌ها را با تفصیل بیان نموده است؛ از آن جمله: خورشید و خرامان، بیژن و منیژه، لیلی و مجنون، یازده رزم (سیاوش نامه، برزو نامه، نادر و توپال، خاوران، علی و ناتل، رستم و اسفندیار، رستم و سهراب، ضحاک و کاوه آهنگر، فرامرز و سهراب شاه، برزو و فولادوند، رستم و نهنگ جم جم) و ...

محمد علی سلطانی هم در کتاب جغرافیای تاریخی و تاریخ مفصل کرمانشاهان می‌گوید: اهالی اثر الماس‌خان را که به نام خمسه الماس‌خان معروف است، چنین ذکر می‌کنند: «یوسف و زلیخا، شیرین و فرهاد، لیلی و مجنون، زرد آهنگ کنیزک و یازده پسر».

با وجود اینکه بسیاری از این آثار امروزه تصحیح شده‌اند و درباره آن‌ها مطالب فراوانی نوشته شده است، ولی من مناسب دیدم که برخی از این آثار را از روی نسخه خطی‌ای که در دسترسم بود، معرفی کنم.

1. شاهنامه:  این شاهنامه که بیش از یازده نسخه بوده، در قالب کتابی جداگانه چاپ شده است.¹⁴ داستان‌های رستم و کوی کهزاد، هفت خان رستم، سیاوش، برزو فولاوند، منیژه و بیژن، جنگ هفت لشکر، رستم و زردهنگ،¹⁵ رستم و اسفندیار، رستم و شغاد و همچنین بهمن، فرامرز و آذربرزین را در بر می‌گیرد.

2. منظومه هفت لشکر: این نسخه با نام هفت لشکر با شماره ثبت 86972 و شماره قفسه 13689 در کتابخانه مجلس شورای اسلامی موجود است. این نسخه دارای 4859 بیت است که توسط سید بهاءالدین پسر سید قطب‌الدین در 304 صفحه و در روز پنج شنبه 20 جمادی الاخر سال 1391 هـ.ق کتابت شده است. این نسخه را یک بار دیگر در سال 1359 هـ.ق بهاءالدین کتابت کرده بود.

3. منظومه هفت خان رستم: این نسخه که ادامه نسخه جنگ‌‌نامه نادر از کتابخانه ملی است، با ابیات 2707 و 2708 شروع می‌شود.

و با صلوات بر پیامبر (ص) و امام علی (ع) طی ابیات 3209 و 3210 نسخه به پایان می‌رسد.¹⁶ و در پایان نسخه کاتب می‌نویسد: «تمام شد کتاب هفت خوان در یوم شنبه هیجدهم رجب به خط حقیر فقید سید صفر علی سید موسوی ساکن قریه عباس آباد».

4. منظومه جنگ کیخسرو با عدیم شاه: این نسخه با نام مثنوی شاهنامه با لهجه‌ای خاص و با شماره ثبت 207724 و شماره قفسه 16559 در کتابخانه مجلس شورای اسلامی نگهداری می‌شود. مراد از لهجه‌ای خاص در این نسخه زبان هورامی است. این نسخه دارای 96 صفحه و 1470 بیت است. با توجه به صفحات نسخه مشخص می‌شود که هفت صفحه اول آن افتاده است. به این دلیل چگونگی شروع نسخه مشخص نیست.

  نسخه با سلام و درود بر پیامبر (ص) تمام می‌شود.¹⁷ این نسخه در روز پنج شنبه 14 شهر شوال المکرم 1288 هـ.ق توسط خالد رنجور کتابت شده است.

5. منظومه رستم و ببر بیان: این نسخه با شماره ثبت 86418 و شماره فقسه 9773 در کتابخانه مجلس شورای اسلامی نگهداری می‌شود که دارای 72 صفحه و 883 بیت است. این نسخه با بیت «بنام داور بنای بی مثال / پادشای قدیم برد بلند بال» شروع می‌شود و با درود و سلام بر پیامبر (ص)، امام علی (ع) و دیگر امامان شیعه پایان می‌یابد. این نسخه را شخصی به نام یارالله رستمی در اول فروردین 1347 هـ. ش کتابت کرده است.

6. منظومه شیرین و فرهاد: منظومه شیرین و فرهاد با شماره‌های قفسه856 و ثبت 14960 در کتابخانه مجلس سنا موجود است و مهر کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی را با شماره 7595 در صفحات آغازین خود، داراست. این نسخه دارای 224 صفحه و حدود 2822 بیت است. و با توجه به افتادگی آغاز و پایان نسخه، نمی‌توان کاتب و تاریخ کتابت نسخه را مشخص کرد.

7. منظومه خسرو و شیرین: از نسخه‌های برلین که دارای 2950 بیت و 282 صفحه است. الماس‌خان در ابیاتی، نام خود را هم آورده؛ از آن جمله در ابیات زیر که نمونه‌ای از اشعار این نسخه هستند، شاعر دنیا را دمی می‌داند که خود به توصیف آن پرداخته است؛ دنیایی که نزد انسان‌های خاص، خریدار دارد.

8. منظومه جنگ‌نامه نادر: الماس‌خان در این منظومه از زبان قلعه‌ای خرابه داستان عصر حمله افغان‌ها به ایران و برآمدن نادر شاه را به تصویر می‌کشد. الماس از خرابی ایران پس از این حمله سخن می‌گوید و اینکه نادر در پی پس گرفتن ایران از دست افغان‌ها بر می‌آید؛ سپس به هند حمله کرده و پس از آن، وارد نبرد با عثمانی‌ها می‌شود، در نبرد با عثمانی‌ها پیروزی‌ها و شکست‌هایی را متحمل شد و در آخر هم با آن‌ها صلح‌نامه‌ای را امضا کرد. نادر علاوه بر این در داغستان با لزگی‌ها درگیر شد و آن‌ها را شکست داد. او حتی پس از حمله به هند در بازگشت با افغان‌ها و اوزبک‌ها نبرد می‌کند و آن‌ها را شکست می‌دهد. پس از نبرد با عثمانی‌ها، نادر با شورش‌های داخلی مواجه شد، ولی او موفق شد بر بسیاری از این شورش‌ها غلبه پیدا کند. سرانجام او که با افغان‌ها برای قتل عام سرداران ‌ایرانی نقشه‌ای را طرح‌ریزی کرده بود، شبانگاه از سوی سرداران ایرانی سپاهش کشته می‌شود.

تا امروز از این جنگ‌نامه، 5 نسخه به شرح زیر به دست آمده است: 2 نسخه از مجلس شورای اسلامی، 1 نسخه از کتابخانه ملی، 1 نسخه از کتابخانه شخصی میبدی در کرمانشاه و 1 نسخه از دانشگاه برلین. همچنین دکتر شکر مصطفی این نسخه را با نام نادرنامه در کردستان عراق به نوشتار کردی در آورده و چاپ کرده و ایرج بهرامی هم آن را در جلد دوم شاهنامه کردی چاپ کرده است.

9. مجموعه اشعار پراکنده: الماس‌خان علاوه بر منظومه‌هایی که سروده، اشعار پراکنده با مضمون‌های مختلف هم دارد که تا امروز جمع‌آوری و چاپ نشده‌اند. البته نام وی در پاره‌ای از این نسخه‌ها وجود دارد، اما با سبک‌شناسی اشعار الماس می‌توان گفت که این ابیات تعلق به وی دارند.

10. منظومه خورشید و خاور: این منظومه نزدیک 2300 بیت شعر در قالب مثنوی یا 10 هجایی که قالب اختصاصی هورامی است، دارد. ساختار این منظومه عاشقانه درباره دو یار شاهزاده به نام‌های خورشید و خرامان است که خورشید پسر عادل شاه پادشاه خاوران و خرامان دختر خاقان چین است. خورشید برای رسیدن به معشوقه خود به مدت چند سال دچار مشکلات جنگ و جدال‌هایی می‌شود تا اینکه به وصلت خرامان می‌رسد.

منظومه گربه و موش

این منظومه تا به امروز ناشناخته مانده است، به حدی که در میان نسخه‌هایی که از آثار الماس‌خان چاپ شده و مصححانی که آثار الماس را نام برده‌اند، از این اثر نامی برده نشده است. این منظومه، در حقیقت مکمل جنگ‌نامه نادر است و برای شناخت هر کدام از آن‌ها نیاز داریم که دیگری را هم بشناسیم؛ همچنین این دو اثر (جنگ‌نامه نادر و گربه و موش) جزء معدود آثاری هستند که الماس، آن‌ها را منطبق با واقعیت‌های زمان خود نوشته است و برای آشکار کردن زوایای تاریک این دوره از تاریخ ایران، بسیار مهمند.

نسخه‌های گربه و موش

از منظومه گربه و موش، سه نسخه موجود است:

1. نسخه برلین: این نسخه در مجموعه کتابخانه برلین، اموال فرهنگی پروس در بخش شرقی آن قرار دارد.¹⁸ نسخه دارای 173 بیت و 17 برگ است. آن گونه که از اول و آخر نسخه بر می‌آید، در این نسخه داستان گربه و موش در یک مجموعه از اشعار هورامی قرار دارد. آغاز آن با «بسم الله الرحمن الرحیم» شروع می‌شود و با بیت «یه الماس واتن بار غم نه دوش / تالان زده دست سپای موش» یعنی این را الماس‌خان گفته است، کسی که باری از غم بر دوش داشت و کسی که از سوی سپاه موشان غارت شده بود. پایان می‌یابد و ادامه آن اشعار دیگری است. در مقایسه با دو نسخه دیگر این نسخه کامل است و به همین دلیل ما آن را برای تصحیح داستان گربه و موش اصل قرار دادیم و دو نسخه دیگر را با این نسخه تطبیق داده‌ایم.

2. نسخه اول مجلس: این نسخه که گویا در دست یکی از برادران کُرد عراق بوده و به دست ما رسیده، به گفته خودش، این نسخه را از مجلس شورای اسلامی ایران گرفته است، اما تلاش ما برای پیدا کردن این نسخه در فهرست‌های منتشر شده از مجلس بی‌فایده بود. با این وجود، نسخه دارای 130 بیت و 10 برگ است. البته باید گفته شود که در آغاز نسخه مانند نسخه برلین، نامی از الماس‌خان نیامده است؛ این در حالی است که در داستانی که خود الماس راوی و قهرمان آن است، نام وی آمده است.

از میان8 بیت صفحه اول این نسخه، فقط سه بیت آن به طور کامل قابل خواندن هستند و بقیه را به خاطر افتادگی نسخه نمی‌توان خواند. به این صورت:

این 8 بیت غیر از بیت 5 که در نسخه برلین نیامده است، به ترتیب برابر با ابیات 2، 3، 4، 6، 7، 5 و 8 نسخه برلین هستند. بیت 9، 10، ¹⁹11، ²⁰12، 13، 14 در این نسخه برابر با ابیات 10، 12، 11، 13، 14 و 18 نسخه برلین اند. ابیات ²¹15 و ²²26 این نسخه در نسخه برلین نیامده‌اند. همچنین ابیات 16، 17، 18 و 19 قابلیت خواندن ندارند، به این صورت:

ابیات 20، ²³21، 22، 23، 24، 25، 27، 28، ²⁴29، ²⁵30، ²⁶32، ²⁷33، 34، 35، 36، 37 ²⁸، ²⁹39، ³⁰40، ³¹41 این نسخه برابر با ابیات 21، 22، 25، 19، 24، 25، 68، 51، 52، 7، 54، 59، 60، 61، 62، 44، 45، 41 و 43 هستند. ابیات 38، 55، 56، 57 و 60 این نسخه، در نسخه برلین وجود ندارند.

ابیات 42،  ³²43، 44، 45،  ³³46، 47، ³⁴48، 49، 50، ³⁵51، 52، 53، 54، 58، 59، 61، ³⁶62، ³⁷70، 71،  ³⁸73، 74، ³⁹75، ⁴⁰76، ⁴¹77، ⁴²80، 81، 82، 83، ⁴³88، 89، 90، 91، 92، 96،  ⁴⁴97، 98، ⁴⁵99، 100، ⁴⁶101، 105، 106، 107، 108، 109، 110، 112، 116،⁴⁷119، 120، 121، 122، 123، ⁴⁸125، ⁴⁹126، ⁵⁰127، و 128 این نسخه، به ترتیب برابر با ابیات 63، 39، 40، 37، 38، 46، 47، 49، 65، 64، 66، 58، 67، 70، 71، 73، 74، 80، 81، 78، 77، 82، 83، 85، 92، 91، 87، 88، 94، 95، 96، 97، 98، 99، 119، 101، 102، 103، 105، 106، 107، 108، 109، 111، 113، 114، 127، 120، 121، 122، 123، 129، 133، 134، 135، 136 و 110 نسخه برلین است.

ابیات 63 تا 69، 72، 78، 79، 84، 85، 86، 87، 93، 94، 95، 102، 103، 104، 111، 113، 114، 115، 117، 118، 124، 129، 130 و 131 این نسخه در نسخه برلین وجود ندارند. این ابیات را به ترتیب در زیر می توان مشاهده کرد.

	چند گربه دلیر چنگ تیز چون الماس		صاحب زور و ذات پادشاه شناس
	مدران نروی تخت شیر هنرمن		به سام هیبت وینه پیلتن
	خان خوانین وزیر و ناظر		صاحب صفتان نه خدمت حاضر
	چند جه سرداران آزموده جنگ		مدران نه خدمت سردار سرهنگ
	فراشُ غلام خانُ میر غضب		مدران نه خدمت شای عالی نصب
	جه دور دیار دام کفتم نروی خاک		جه داغ موشان یقه کردن چاک
	عرض کردم و شاه دلیر بی باک		واتم فدات بام شیر سهمناک
	شاه حاطم خو یه فرهادم رس		نیره موش یانه من کردن دروس
	جه قهر غیرت او مرنا یقین		چنگ دا نه دیوار دُمدا نه زمین
	فرما و جارچی جار دا نه شاران		و لای دلیران سرهنگ سرداران
	هی بیانن غزای موشانن		غزای قتل قین دل پر جوشانن
	تمامی گربه جوشیان آمان		صف کیشان نه طرح سپای بی سامان
	خروشان آمان سرهنگ سرداران		نه قاپی کاوان سنجق وناران
	واتن فدات باین چه امری داری		غزای قتل کی پیمان51 مسپاری
	نیره موش کریم سپاش دین شکست		تخت شای موشان باورین و دست
	و مردی مصاف حربه قار و قین		نیلین تخماقه موش نه سرزمین
	کاری بکرین و موش بد خو		دایارالبشر لیشان بر نشو
	تمور و کمتار موش خرماهی		جوشان جه زمین تا گاو ماهی52
	خروشان آمان سپای ستمکار		نکنای زمین نه درز دیوار
	یا نه یکایک جم بستن نو جا		کردشان آخیز نه پی رزمگاه
	گوربه چکارن پشی جه53 پیشن		لشکر گوربه داخل و چیشن
	با بدین نه تیپ54 گربه بد نظر		مردیون روژیون چه زود چه دیرتر
	کاری کین و تیپ گوربه دیاران		هر شهنامه بو تا روزگاران
	شکست دین55 و تیپ گربه بی حیا		یادگاری بو تا قرن دنیا
	شاه جه نیره موش شنفت ای هوال		جه شوق شادی شانا پروبال
	در دم شای موشان جمشدا سپاه		آما روبروی گربه کینه خواه
	شاه موشان واتش یه چه طور کریم		دوره لشکر گربه چون بریم
	نیره موش واتش شاه عالیجاه		هیچ صلا نین به غیر از رجا
	بکیانیم چند کس کتیخدا بیو		با ولی بدین تا پشی نیو

ادامه مطلب

طبقه بندی: فرهنگی و هنری، اجتماعی، تاریخ، ادبیات/شعر، جفرافیا، اخبار، آموزشی، مه‌زهه‌ر ئه‌دوای، میرزا ئه‌ڵماس خان که‌ندوله‌یی،
برچسب ها:هورامان-هورامان هانه‌به‌رچه‌م-کتابخانه‌هه‌ورامان؛یانه‌وکتێبووهۆ‌رامانی -هه‌ورامان -هۆرامان-اورامان-اورامانات-دزآور(زاوه ر)-لهون- نوسود-هورامان تخت- ژاورود-پاوه-نودشه(نۆتشه)- رێژاو(ریجاب)-کندوله-ته وێڵه(طویله)-بیاره-شاروو هۆرامانی- مریوان-سروآباد-کرمانشاه-کردستان-دالانی ایلام-کامیاران-روانسر-جوانرود-چهارقلعه عبدالملکی(زاغمرز-زینوند-حسین آباد-امیرآباد هورامی های شمال ایران)عکس-شبک(شه به ک)-سنجار موصل-کاکه یی خانقین-یارسان- ساور-نودیجه-زازا-زازاکی-قلعه قروه(قه لا)،همایون محمدنژاد-گورانی- ماچو-امیری- پرنیان-پالنگان(پالنان)،الماس‌خان کندوله‌ای،مظهر ادوای،
دنبالک ها: کتابخانه‌هه‌ورامان؛یانه‌وکتێبووهۆ‌رامانی،

                                                                                                                                                  

زبان هورامی و زبان زازاکی:مهرباطلی برافسانه‌ی دیلمی                     

زبان های زازایی و گورانی به صورت تاریخی توسط کردها گویش شده اند.هرچند فاصله‌ی محل تکلم این دو زبان بالغ برصدها کیلومتر است امّا قرابت منحصربه فردی که میان آنها وجود دارد باعث شده تا گورانی(هورامی)و زازایی شبیه ترین زبان ها به یکدیگر باشند.

این که گویش وران این دو زبان هم به لحاظ تاریخی کُردبوده اند،سبب شده تا نیای مشترک این دو بیش از پیش محرز گردد.آنچه که از مصادیق زبان شناختی بر می آید،هورامی و زازایی هردو مشتق از زبان پارتی می باشند.امّا در این میان برخی از زبان شناسان،من جمله دیوید نیل مکنزی،براین باور بوده‌اند که شاید ریشه ی مشترکی میان دیلمیان ساکن دیلم در گیلان و کردهای زازا وهورامی زبان وجود داشته باشد.حتّی برخی کار را تا بدان جا پیش برده اند که به ضرس قاطع زازا زبانان و هورامی زبانان را مشترکاً از اهالی اصیل دیلم گیلان دانسته ومدعی شده اند که اینان پس از مهاجرت از دیلم به منطقه‌ی هورامان در کردستان و آناتولی در مناطق کردنشین ترکیه وارد شده اند.

تنها دلیلی که برای این فرضیه ی شگفت انگیز وجود داشته عبارت است از شباهت ظاهری میان واژه‌ی«دیلم»وکلمه‌ی«دمل»،یکی ازالقاب کردهای زازازبان در آناتولی صرفنظر ازاین شباهت ظاهری،دانشمندانی که از فرضیه ی مزبور جانبداری کرده اند شباهت میان زبان های زازایی و هورامی(گورانی)و زبان اهالی دیلم را نیز یکی از دلایل خویش در تبیین این فرضیه برشمرده اند.در نوشتار حاضر به بررسی علمی و زبان شناختی شباهت و قرابت زبان های زازایی و هورامی با زبان دیلمی می پردازیم.

ادامه مطلب

طبقه بندی: فرهنگی و هنری، اجتماعی، تاریخ، ادبیات/شعر، جفرافیا، آموزشی، خاموش نوربخش، زوانی هه‌ورامی، اخبار،
برچسب ها:هورامان-هورامان هانه‌به‌رچه‌م-کتابخانه‌هه‌ورامان؛یانه‌وکتێبووهۆ‌رامانی -هه‌ورامان -هۆرامان-اورامان-اورامانات-دزآور(زاوه ر)-لهون- نوسود-هورامان تخت- ژاورود-پاوه-نودشه(نۆتشه)- رێژاو(ریجاب)-کندوله-ته وێڵه(طویله)-بیاره-شاروو هۆرامانی- مریوان-سروآباد-کرمانشاه-کردستان-دالانی ایلام-کامیاران-روانسر-جوانرود-چهارقلعه عبدالملکی(زاغمرز-زینوند-حسین آباد-امیرآباد هورامی های شمال ایران)عکس-شبک(شه به ک)-سنجار موصل-کاکه یی خانقین-یارسان- ساور-نودیجه-زازا-زازاکی-قلعه قروه(قه لا)،همایون محمدنژاد-گورانی- ماچو-امیری- پرنیان-پالنگان(پالنان)،

مامۆسا هه‌یاس غه‌ریبی و مامۆساجه‌مال بێدار
                                                                       
هه‌ورامی و ده‌سوو په‌ل شانای چه‌نی لافاوو فۆتیای

ڕه‌گوو ڕیشه‌و وه‌ته‌ن دۆسی چه‌قان دڵوو هه‌ر بنیادمێ ساحیب ئاوه‌زیوه وجه ڕاسینه ڕاو به‌رشیه‌ی جه وه‌شه‌ویسی وه‌ڵاتی په‌ی هیچ به‌شه‌رێ ژیری نیا.به‌ڵکووئی بنیادمه ڕوه هه‌رلێ بنیۆو جه هه‌رعانێنه ژیوۆ، وه‌ختانوه ختێ ڕه‌گوو لاملاش به یادوو وه‌ته‌نی شلێ باره‌و هه‌رسوو دیده‌ی غه‌ریب که‌وته‌یش قه‌ڵوازه به‌سا.

ئی وه‌شه‌ویسیه خه‌ڵاتێ خۆدایین که ئه‌وه‌ڵ جار گه‌وره پیایاو به‌شه‌ری مسان که خاسته‌رین ڕانموونێو ڕاو وه‌ته‌ن دۆسی بیێنێ.نازارته‌رین مامۆساو به‌شه‌ری که ڕۆزگار پێسه‌و ئادیش نه‌ویناو جارێته‌ر مه‌وینۆوه ، پێغه‌ممه‌ری ئازیز بێ که عانێ وه‌ته‌ننه وستشا جبه‌رڕوه‌ش نیا مه‌دینه‌ی،هه‌رسی پڕێ چه‌ماشوو لایێش وستۆ مه‌ککه‌یو فه‌رماواش:ئه‌ی مه‌ککه تۆلاو منۆ وه‌شه‌ویسته‌رین وه‌ڵاتوو خۆداینی ئه‌گه‌ر ده‌سوو زڵموو زۆری نه‌بیێ،هه‌رگیزنازێنێت جیای.یا هه‌ر عانێ مه‌دینه نه گنێوه هۆشوو کوه‌کاو مه‌ککه ی فه‌رماوێ :(الاحد جبل یحبنا و نحبه)یانێ:ئۆحۆد کوێوه‌ن که ئێمه‌ش وه‌ش مسیه‌یمێو ئێمه‌یچ ئادما وه‌ش مسیۆ.

یاگێو دڵوه‌شین که باروو خه‌مه‌کاو ژیوایما به شه‌ماڵوو سه‌رشاخه‌کاو به‌هه‌شتوو سه‌رزه‌مینی هه‌ورامانی ڕه‌نگینی وزمێ جبه‌رو هه‌زارجارێ شۆکرانه‌وجاروو خۆداینمێ که جه وه‌ڵاتێنه ژیومێ که که‌موو کۆڕی فه‌رهه‌نگیش نیاو گرد که‌وچێنه په‌ڕڕاو یاگێو شانازیو کۆرده‌وارین.مه‌سه‌ل عانێ باسوو که‌شۆکۆی زه‌ریفیو ژیوگه‌ی پاکوو پۆخته‌ی کریۆ شاهۆ کۆساڵانوو ته‌ختوو عه‌وداڵان سه‌ری به‌رزوو ملی به‌رز باڵامرمانا.یاهه‌رعانێ باسوو ده‌سکه‌ردی فه‌رهه‌نگی کریۆ،جه زه‌ریفینه هیچچێ کڵاشوو چۆخۆڕانکوو هه‌ورامانی مه‌ماڕۆوه.یا ئه‌گه‌ر باسوو گه‌وره پیایاو کۆردی مێ وه‌رۆنه‌وه‌دونۆپیره‌و هه‌ورامانیو مه‌شایخێ دڵڕۆشنێو،مفتیێو ته‌خته‌یو نیه‌ریو مه‌ردۆخیێو هه‌ورامانوو ته‌ختیو،نموونێو مه‌وله‌وی و سه‌یدی و بێسارانی و مه‌ڵاحه‌سه‌نوو دزڵیێ و كێوکێ مرواری و وێروئه‌ده‌ب وهۆنه‌رینێ.یا عانێ باسوو قۆره‌توو زوانه‌وانی کریۆ هه‌ورامی وه‌راوه روو ڕه‌فێقه‌کاشۆکه‌م نمارۆ.یاعانێ به‌یتوو باوو کۆرده‌واری بۆ به‌نیشانێو تیروو سه‌ره نجێ،نه‌ورۆزوو دێوه‌زناویو زه‌ماونوو پیشه‌لیاری جه هۆش مه‌شا.کۆرتوو که‌م،هه‌وراماننه هه‌رچی دڵی وه‌ش گه‌ره‌ک بۆ وینیو هه‌رچێ وینی دڵی وه‌ش گه‌ره‌کا.

ئه‌یا وه‌ڵاتێ پی شاخوو باڵۆ،یاگێو شانازیو کۆرده‌واری نیا؟ئه‌یا مه‌شیۆ په‌ی پارێزنایش جه ته‌ڵه‌و دژمه‌نا قۆڵێ پیاوه‌تی هۆرماڵمیاوه؟به‌ڵێ هه‌قوو وێمان به هه‌ورامانی وزوانیو فه‌رهه‌نگیو به‌یتوو باویشۆ نازمێو ئه‌ر که‌سێ خه‌ریکوو پارێزنایشا قه‌درش گێرمێو ناحه‌زوو که‌مته‌رخه‌ماش بێمێ.
ادامه مطلب

طبقه بندی: فرهنگی و هنری، اجتماعی، تاریخ، ادبیات/شعر، جفرافیا، اخبار، آموزشی، دینی ومذهبی، مامۆسا هه‌یاس غه‌ریبی، زوانی هه‌ورامی،
برچسب ها:هورامان-هورامان هانه‌به‌رچه‌م-کتابخانه‌هه‌ورامان؛یانه‌وکتێبووهۆ‌رامانی -هه‌ورامان -هۆرامان-اورامان-اورامانات-دزآور(زاوه ر)-لهون- نوسود-هورامان تخت- ژاورود-پاوه-نودشه(نۆتشه)- رێژاو(ریجاب)-کندوله-ته وێڵه(طویله)-بیاره-شاروو هۆرامانی- مریوان-سروآباد-کرمانشاه-کردستان-دالانی- ایلام-کامیاران-روانسر-جوانرود-چهارقلعه عبدالملکی(زاغمرز-زینوند-حسین آباد-امیرآباد هورامی های شمال ایران)عکس-شبک(شه به ک)-سنجار موصل-کاکه یی خانقین-یارسان- ساور-نودیجه-زازا-زازاکی-قلعه قروه،همایون محمدنژاد،هه‌یاس غه‌ریبی،

سینه  مكن  گر گهر آری به  دست       بهتر از آن  جوی كه در سینه  هست       (نظامی گنجه‌ای)                                                               
په‌ی هاگاداری ئازیزا و وه‌شه‌ویسا وێما...

وه‌شبه‌ختانه‌ هه‌واڵما پنه یاوا كه واڵێما به نامێ«شادان محه‌مه‌دپوور»كناچێ كاكه«عادڵ محه‌مه‌دپوور»ی جه ده‌وره‌و«دكترا»ی،رشته‌‌و«آسیب شناسی ورزشی و حركات اصلاحی«زانشتگاو تاران»ی قبووله بیینه؛پێ بۆنه‌وه په‌ر به‌دڵ پیروزبایی ماچمێ به وێش و خانه‌واده‌یش و هامو‌لاتیا و هیوادارێنمێ نموونێشا فرێ با په‌ی خزمه‌ت به عێلم و باری ئاكادیمی ولاتكه‌یما به تایبه‌تی هۆرامانی.

                                                                                     
                                                کاکه عادڵ محه‌مه‌دپوورتاته‌و خاتوو شادان محه‌مه‌دپوور

ادامه مطلب

طبقه بندی: فرهنگی و هنری، اجتماعی، اخبار، ورزشی، عادڵ موحەممەدپوور، پزشکی،
برچسب ها:هورامان-هورامان هانه‌به‌رچه‌م-کتابخانه‌هه‌ورامان؛یانه‌وکتێبووهۆ‌رامانی -هه‌ورامان -هۆرامان-اورامان-اورامانات-دزآور(زاوه ر)-لهون- نوسود-هورامان تخت- ژاورود-پاوه-نودشه(نۆتشه)- رێژاو(ریجاب)-کندوله-ته وێڵه(طویله)-بیاره-شاروو هۆرامانی- مریوان-سروآباد-کرمانشاه-کردستان-دالانی ایلام-کامیاران-روانسر-جوانرود-چهارقلعه عبدالملکی(زاغمرز-زینوند-حسین آباد-امیرآباد هورامی های شمال ایران)عکس-شبک(شه به ک)-سنجار موصل-کاکه یی خانقین-یارسان- ساور-نودیجه-زازا-زازاکی-قلعه قروه(قه لا)،همایون محمدنژاد-گورانی- ماچو-امیری- پرنیان-پالنگان(پالنان)،شادان محمدپور،دزلی،عادل محمدپور،